สายพันธุ์ชาในอู่อี๋ซาน

ลูกเล่นของชาอู่อี๋นั้นคือการมีสายพันธุ์ชาที่หลากหลาย ซึ่งเป็นผลพวงจากการผสมพันธุ์กันตามธรรมชาติของดอกชา ชาวไร่ที่อู่อี๋รู้จักการคัดเลือกแม่พันธุ์เพื่อนำเมล็ดมาขยายพันธุ์แล้วหลายร้อยปี โดยแม่พันธุ์ต้นชาจะถูกคัดเลือกจากพุ่มชาที่มีการเจริญเติบโตที่ดี ให้ผลผลิตสูง เมล็ดจากต้นแม่ที่มีลักษณะดีเช่นนี้ถูกเก็บเกี่ยวและขยายพันธุ์ออกไป หากทว่าการขยายพันธุ์โดยใช้เมล็ดเช่นนี้เปิดโอกาสให้ชาวไร่ได้ต้นชาสายพันธุ์ใหม่ เนื่ิองจากดอกชาเป็นดอกที่สมบูรณ์เพศ กล่าวคือภายในดอกชาดอกเดียวประกอบไปด้วยเกสรตัวผู้และเกสรตัวเมีย หากเกสรตัวผู้จากต้นชาอีกต้นหนึ่งปลิวตกลงไปผสมกับเกสรตัวเมียของดอกต้นชาต้นข้างๆ ก็จะได้ต้นชาสายพันธุ์ใหม่ โดยเฉพาะอย่างยิ่งหากต้นแม่และต้นพ่อนั้นมีความแตกต่างทางพันธุกรรมที่ค่อนข้างสูง โอกาสที่เชื้อพันธุกรรมทั้งสองจะก่อให้เกิดการเรียงตัวของดีเอ็นเอในรูปแบบใหม่จนได้ต้นลูกที่มีลักษณะเด่นรวมกันอยู่ของทั้งต้นพ่อและต้นแม่ก็มีมาก แต่โดยพื้นฐานแล้วถึงแม้เกสรตัวผู้และตัวเมียจะเกิดการผสมกันเอง รุ่นลูกที่ได้ก็จะมีรหัสพันธุกรรมไม่เหมือนกับต้นชาต้นแม่ แต่เนื่องจากเป็นการผสมกันในสายเลือดใกล้ชิด ลักษณะทางกายภาพ ทั้งรูปร่างของใบ ลักษณะทรงพุ่ม สารสำคัญในใบชา ก็จะมีความใกล้เคียงกัน มิได้แตกต่างกันมากเหมือนต้นชาต่างสายพันธุ์กัน

การคัดเลือกสายพันธุ์โดยเลือกเมล็ดจากต้นแม่ที่มีลักษณะดีเช่นนี้ดำเนินมาเป็นระยะเวลายาวนานหลายร้อยปี ส่งผลให้อู่อี๋ซานเต็มไปด้วยต้นชาหลากหลายสายพันธุ์ โดยแต่ละสายพันธุ์ต่างก็มีลักษณะเฉพาะแตกต่างกันออกไป การคัดเลือกเฉพาะสายพันธุ์ที่ดีเช่นนี้เปิดโอกาสให้ต้นชารุ่นหลังๆเป็นแหล่งรวมเชื้อพันธุ์ดีที่ได้รับมาจากรุ่นก่อนๆ ในทศวรรษ ค.ศ. 1940 ได้มีการรวบรวมสายพันธุ์ชาอู่อี๋ และพบว่ามีมากกว่าหนึ่งพันสายพันธุ์ สายพันธุ์เหล่านี้คือผลพวงจากการคัดเลือกสายพันธุ์ของเกษตรกรผู้ปลูกชาในอู่อี๋ซานตลอดระยะเวลายาวนานหลายร้อยปีที่ผ่านมานั่นเอง

โดยทั่วไปแล้วหากพูดถึงชาสายพันธุ์พื้นเมืองของอู่อี๋ จะมีการใช้คำว่าอู่อี๋ไช่ฉา 武夷菜茶 คำว่าไช่ฉานั้นหมายถึงชาป่า หรือต้นชาที่ขึ้นอยู่ตามธรรมชาติในเขตเทือกเขาอู่อี๋ ซึ่งชาป่าเหล่านี้มีทั้งกลุ่มที่มีคุณภาพดีและคุณภาพทั่วไป หากเป็นกลุ่มชาหรือต้นชาที่มีความโดดเด่น กล่าวคือต้นชามีความแข็งแรง เมื่อนำกิ่งไปปักชำหรือนำเมล็ดไปเพาะแล้วรุ่นลูกมีการเจริญเติบโตที่ดี อีกทั้งรสชาติของใบชายังมีคุณภาพสูง ให้รสชาติดี สีน้ำชาสวย มีกลิ่นหอม ต้นชาเหล่านี้จะถูกยกขึ้นเป็นหมิงฉง 名枞 หรือหมิงจ่ง 名种 แต่ถ้าหากว่าเนต้นชาที่มีคุณภาพทั่วไป อยู่ในระดับดี กลาง หรือระดับต่ำแล้วล่ะก็ (ถ้าหากต้นชามีคุณภาพไม่ดีก็คงจะถูกถอนรากถอนโคนออกแล้วนำต้นใหม่มาปลูกแทน) ทั้งหมดจะถูกเรียกโดยรวมว่าไช่ฉา คือชาป่าของอู่อี๋ซาน ต้นชาเหล่านี้มีอยู่นับไม่ถ้วน และทั้งหมดก็ถูกจำแนกออกเป็นกลุ่มใหญ่ๆตามลักษณะของใบ เช่น กลุ่มใบยาว กลุ่มใบกว้าง กลุ่มใบแคบ กลุ่มใบเล็ก โดยต้นชาที่มีใบเล็กจะถูกเรียกโดยรวมว่า เสี่ยวไช่ฉา 小菜茶 หรือเสียวจ่ง 小种 ต้นชาเหล่านี้มีอยู่มากในแถบถงหมู่กวน ต้นกำเนิดของชาแดงหรือชาดำแห่งแรกของโลก เป็นแหล่งผลิตเจิ้งซานเสียวจ่งอันโด่งดังนับตั้งแต่อดีตจวบจนถึงปัจจุบัน

นอกจากจะสามารถแบ่งออกเป็นกลุ่มใหญ่ๆตามลักษณะใบแล้ว หากเป็นต้นชาที่มีลักษณะเด่น อาจเป็นต้นชาที่ให้ใบชากลิ่นหอม หรือรสชาติล้ำเลิศ ก็อาจถูกจัดว่าเป็นฉีจ่ง 奇种 แปลตรงตัวได้ว่าต้นชาสายพันธุ์แปลก หรือถ้าหากว่ามีต้นที่มีลักษณะเด่นเช่นนี้ยืนต้นรวมอยู่กันเป็นจำนวนมาก เช่นเป็นต้นชาป่าที่พบอยู่ตามซอกเขาหรือบนผาหิน ก็จะมีการเรียกกลุ่มของต้นชาเหล่านั้นว่าตันฉงฉีจ่ง 单丛奇种 โดยคำว่าตันฉง หมายถึงกลุ่มของต้นชากลุ่มเดียว คำว่าตันฉงฉีจ่งนี้เป็นชาคนละตัวกันกับตันฉงจากเทือกเขาเฟิ่งหวงในเฉาโจ ซึ่งคนไทยเรารู้จักกันในนามชาแต้จิ๋ว โดยตันฉงฉีจ่งของอู่อี๋ซานจะหมายถึงกลุ่มของต้นชาป่า(ไช่ฉา)ที่มีลักษณะเด่น มีรสชาติดี ให้กลิ่นหอม เมื่อนำมาผ่านกระบวนการทำชาแบบเหยียนฉาตัวอื่นๆแล้ว ก็จะได้เหยียนฉาหายากที่มีรสชาติและกลิ่นอันเป็นเอกลักษณ์ที่โดดเด่นแตกต่างจากเหยียนฉาที่ได้รับความนิยมจากตลาดตัวอื่นๆ

อย่างไรก็ตาม ด้วยประวัติศาสตร์ของการเป็นแหล่งผลิตชามาอย่างยาวนาน โชคชะตาได้ผลักดันและชักนำชาอู่อี๋ให้ไปพัวพันกับเหตุการณ์สำคัญที่เกิดขึ้นทั้งในจีนแผ่นดินใหญ่และดินแดนโพ้นทะเลอย่างไม่อาจหลีกเลี่ยงได้ นอกจากจะเต็มไปด้วยสายพันธุ์ชาอันโดดเด่น อู่อี๋ซานยังเฟื่องฟูไปด้วยตำนานอันเกี่ยวข้องกับชาอย่างหลากหลาย ไม่แพ้กันกับชาป่าหรืิอชาแปลกที่ยืนต้นขึ้นอยู่ในเทือกเขาอู่อี๋นั่นเลยเชียว

ตำนานเหล่านี้ ต่างได้รังสรรค์ชื่อให้กับต้นชาที่มีลักษณะโดดเด่นที่สุด ต้นชาเหล่านี้คือต้นกำเนิดของอู่อี๋เหยียนฉาชื่อดังหลายตัว บางตัวนั้นได้รับความนิยมมาตั้งแต่อดีตกาล บางตัวเพิ่งได้รับความนิยมในเมื่อรอบศตวรรษที่ผ่านมา ในขณะที่บางตัวก็เสื่อมความนิยมสูญหายไปตลอดกาล นี่คือจุดเด่นอีกอย่างหนึ่งของชาจากเมืองจีน คือชาแต่ละตัวต่างถูกขนานนามด้วยชื่อ ซึ่งแต่ละชื่อต่างก็มาพร้อมกับตำนานเฉพาะตัว ที่จะอธิบายว่าชาเหล่านั้นมีความพิเศษอย่างไร เกี่ยวข้องกับเทพเจ้าหรือองค์จักรพรรดิอย่างไร ซึ่งตำนานเหล่านี้ส่วนมากเป็นเรื่องที่เล่าสืบต่อกันมา จะเป็นความจริงหรือไม่ก็สุดแล้วแต่ปัจเจกชนจะพิจารณาและสืบเสาะหลักฐาน แต่ที่ไม่สามารถปฏิเสธได้ก็คือชาเหล่านี้มักมีความโดดเด่นจริงเมื่อตัดสินจากคุณลักษณะของรสชาติในฐานะเครื่องดื่ม

สิ่งใดที่มีความพิเศษ ไม่ว่าจะในแง่ลบหรือแง่บวก สิ่งนั้นมักได้รับการขนานนาม นี่คือสิ่งที่เกิดขึ้นกับชาอู่อี๋ โดยทั่วไปชาป่าของอู่อี๋ถูกเรียกอย่างรวมๆว่าไช่ฉา หากต้นไหนแปลกจะถูกเรียกว่าฉีจ่ง ถ้าหากฉีจ่งเหล่านี้ขึ้นรวมกันอยู่เป็นกลุ่มเป็นก้อน โดยมีลักษณะทางสายพันธุ์ใกล้เคียงกัน ก็จะถูกเรียกว่าตันฉงฉีจ่ง หากต้นไหนมีความพิเศษเป็นอย่างมาก กล่าวคือรสชาติดี มีกลิ่นหอม มีความคงที่ของสายพันธุ์ หรือแม้กระทั่งเป็นต้นชาที่เข้าไปพัวพันกับตำนานพิศดารต่างๆ ต้นชาเหล่านั้นก็จะถูกขนานนามด้วยชื่อพิเศษ ซึ่งส่วนมากเป็นชื่อดอกไม้ ต้นชาเหล่านี้ถูกพบว่ามีอยู่มากถึงแปดร้อยกว่าสายพันธุ์ บางต้นถูกอนุรักษ์และขยายพันธุ์จนมีชื่อเสียงมาจนปัจจุบัน ส่วนบางต้นนั้นเสื่อมความนิยมจนสูญพันธุ์ไปบ้างแล้วก็มี ตัวอย่างต้นชาเหล่านี้ ที่มีชื่อเสียงโด่งดัง ต้นชาต้นแม่ได้รับการขนานนาม ถูกขยายพันธุ์โดยการตอนกิ่งเพื่อนำมาปลูก เช่น ต้าหงเผา เถี่ยหลัวฮั่น ไป๋จีกวน ปั้นเทียนเยา และสุ่ยจินกุย ต้นชาเหล่านี้ถูกเรียกโดยรวมว่า หมิงฉง หรือต้นชาที่มีชื่อเสียง

ในส่วนของ หมิงจ่ง หรือต้นพันธุ์ชาที่มีชื่อ อาจจะด้วยความนิยมของตลาด และกลิ่นหอมของสายพันธุ์ที่ยากจะหาสายพันธุ์ใดมาเทียบเคียง เช่น สุ่ยเซียน เถี่ยกวนอิน เถาเหริน เหมยจั้น ฉีหลัน และโร่วกุ่ย

***************************************

ชาหลากหลายชนิดของเรามีวางจำหน่ายบน Shopee แล้วนะครับ